İSLAMİYET ÖNCESİ TÜRK DEVLETLERİ

İLK TÜRK DEVLETLERİ KÜLTÜR MEDENİYET

Hükümdar sembolleri                                             Hükümdar ünvanları

➢      Otağ(çadır)                                                                  han

➢      Nevbet(davul)                                                             hakan

➢      Tuğ(sancak)                                                                yabgu

➢      Kur (kemer)                                                                ilteber

➢      Berge (kamçı)                                                             ilteriş

➢      Ordu                                                                            idukut

➢      Ziyafet                                                                         kara

➢      Kılıç                                                                            ilig

➢      Örgin(taht)                                                                  tanhu

➢      Yay  (pay)                                                                   şanyü

➢      Kotuz

TÜRK ADININ ANLAMALARI

WABBERY: Türemek    DOERFER:devlete bağlı halk        K.MAHMUT: olgunluk çağı   

  ziya Gökalp: töreli       Çin yıllıklarında: Miğfer           uygurlarda: güçlü kuvvetli

   

NOT: türk adı ilkez çin yıllıklarında geçer türkiye ismi ilkez Bizans kaynaklarından geçer

Toy,kenge=kurultay

ORTA ASYA KÜLTÜR MERKEZLER

       Anav: en eski kültür (at ilez burda evcilleştirildi)           Karasuk: ilkez demir işlendi           Afenosyova: en eski türk kültürü                 Tagar: en gelişmiş günümüze en yakın olan     Keltemira: yerleşik yaşam                      

   Andronova: türklerin atalarının yaşadığı kültür    yayılma alanı en gelişmiş kültürdür                                                                                     

                                                                                                

NOT: İLİ NEHRİ türk illerinin ceyhunu olarak nitelendirilmiştir divanı lügatı türkte

SOSYAL HAYAT

➢      Anneye ÖG babaya KANG denir.

➢      Düğünlere TÖRÜN          ressam: bedizci    öğretmen: bahşi

➢      Halkın kaldığı çadırlara YURT denir

➢      Devlet : İL   Millet: BUDUN  Boy: BOY  Sülale: URUG  Aile: OĞUŞ

HUKUK

➢      Değişmeyen 4 hükmü vardır

➢      Adalet: KÖNİLİK  Eşitlik: TÜZLÜK  İyilik: UZLÜK  İnsanlık: İNSANLIK

GÖK TANRININ HÜKÜMDARA VERDİĞİ YETKİLER

1.       KUT

➢      Hükümdar ve sülalesine verdiği yönetme yetkisi

2.       KÜÇ(GÜÇ)

➢      Hükümdar ve sülalesine verdiği askeri donanım

3.       ÜLÜŞ(PAY)

➢      Hükümdar ve sülalesine verdiği ekonomik güçtür

KURULTAY(KENGEŞ TOY)

NOT: Din adamları yoktur.

➢      HAZARLAR: ihtiyarlar meclis

➢      TABGAÇLAR: nazırlar meclisi

➢      AVRUPA HUNLARI: seçkinler meclisi

➢      TUNA BULGARLARI: millet meclisi

➢      PEÇENEKLER: komenton meclisi

İKİLİ TEŞKİLAT

➢      İlk defa  asya hun devleti uyguladı

➢      Batıya atanan kişiye yabgu adı verilir

KULLANDIĞI ALFABELER

➢      Orhon ve uygur  (milli alfabelerimiz)

➢      Çin soğd kiril fars

➢      Arap ve latin (en son kullandığımız alfabeler)

EKONOMİ

➢      İlkez para bastıran ve parayı ticaret için kullanan KÖK TÜRKLERDİR

➢      ÇAV: kağıt para(uygurlar)    KUANPOYU, BÖZ KAMDU: bez para    YARMAK: madeni para(türgişler)

DİNLER                                                                                                               İNANIŞLAR

➢      Gök tanrı manehizm                                                               Doğalar kültü

➢      Budizm Hristiyanlık                                                                 Yer su gök inancı

➢      İslamiyet Musevilik Şamanizm                                                Atalar kültü, Totemizm

Yuğ: cenaze töreni(ahiret inancını yansıtmaz)                 Kam(baksı): din adamı         

 Uçmağ: cennet                  Kurgan: mezar            Balbal(ilk heykelcilik): mezar taşı  

 Tamu: cehennem              Kült: inanç                    Eşik: kefen                                                                                    

DEVLET GÖREVLERİ

➢      Emci(otacı): Doktor            Ayuki: Hükümet                     Şad:Haneden üyesi komutan

➢    Tigin: Hükümdar oğlu     Erkin: Oğuz hükümdarı           Tudun: Vergi memuru

➢      Ayguci(üge): vezir              Tamgacı(bitikçi):yazışman   Ağılığ: Hazineden sorumlu

➢      Buyruk: Bakan                     Tutuk: Askeri vali             Apa: sivil yönetici

➢   İnanç(inal-ataman): şehzade yetiştirir   

SANAT DALLARI

➢      Heykelcilik, dokumacılık, resim(fresko),

➢       minyatür madencilik halıcılık çadırcılık

NOT: hat ebru telkâri kesip yoktur

TÜRK DEVLETLERİ

➢      Orta Asya’da kurulan devletler: Asya hun, Göktürk, Kutluk, Uygur, Hazarlar, Türgişler, Avarlar Kırgızlar Karluklular, Sibirler,  Akhunar(eftalikler), Kimekler, Başkırtlar

➢      Avrupada kurulan Türk devletleri: Avrupa hun, Avarlar, Bulgarlar, Macarlar, Kıpçaklar, Uzlar Peçenekler, Hazarlar, kıpçaklar

1.       HAZARLAR

➢      Kürk yolunu kullanarak zengin oldular.

➢      Hz osman döneminde Müslümanlarla savaştılar. Pan hazaria adı ile bilinen dönemi başlatmışlar.

➢      Müslümanlarla savaşan ilk devlettir. Kafkasya ve karadenizin kuzeyinde  islamiyetin yayılımını engelledi.

➢      Tek dinli inanış(Museviliği) benimsediler. İbraniler dışında Museviliği benimseyen ilk türk devleti

➢      İlk paralı ordu kurmuşlar
                 
                                                              2.KIPÇAKLAR(Kumanlar)

➢      En yakışıklı boydur.

➢      Karadenizin türkleşmesinde öneli rolleri vardır

➢      Ruslarla yaptığı mücadele IGOR DESTANI oğuzlarla yaptığı mücadele DEDE KORKUT hikayelerinde geçer

➢      CODEX CUMANİCUS adlı sözlükleri vardır

3.       TÜRGİŞLER

➢      İlk kez kendi adına  para bastıran baba tarkan(yarmak:madeni para)

➢      Uygurlardan sonra yerleşik hayata geçen ikinci topluluktur

➢      Suluk kağan döneminde emevilerle HARİSTAN SAVAŞI yapıldı

➢      Nagyszentmiklos hazinelerinin sahibi olarak bilinirler

4.       PEÇENEKLER

➢      Rusların karadenize inmesini engellediler

➢      Bizans ordusunda paralı askerlik yaptılar

➢      Malazgirt savaşında taraf değiştirdiler

5.       BULGARLAR

➢      İstanbulu kuşatan ikinci millettir

➢      Tuna Bulgarları Hristiyan itil(valga) Bulgarları Müslümandır. İtil Bulgarları islamiyeti devletin resmi dini olarak kabul ettiler.

➢      İlkez han ünvanı yerine ÇAR ünvanı kullandılar(kullanan ilk kişi SİMON)

6.       AVARLAR(JUAN-JUANLAR)

➢      İstanbulu kuşatan ilk devlet. Göktürkler tarafından APAR olarak adlandırıldılar

➢      Bayan han hükümdarları vardır

➢      Slav topluluklarını etkilemişler

➢      Hristiyanlığı benimseyen ilk devlet

➢      Üzengi ve süvari kılıcını avrupaya taşıdılar

7.       ASYA HUN DEVLETİ

➢      Kurucusu TEOMAN  ve bu dönemde ilk kez türk siyasi birliği sağlandı.

➢      En parlak mete han(oğuz kağan destanındaki hun hükümdarıdır.)

➢      Orta asya da kurulan ilk türk  teşkilatlı devletidir

➢      Oğuz kağan destanı bu devlete aittir

➢      Federatif bir yapı ile yönetildi. İlkkez ikili teşkilat uygulandı.

➢      Mete’nin tahta çıkışı KARA KUVVETLERİNİN KURULUŞ TARİHİ OLARAK KABUL EDİLİR

➢      İlk kurultay ilk devlet teşkilatlanması ilk onluk sistem ilk düzenli ordu bu devlete ait

➢      Islıklı ok ilkez vatan sevgisinden bahsedildi.

➢      Pazırık kurganın da halı esik kurganında altın elbiseli adam eserleri bulunmuştur

8.       Avrupa HUN DEVLETİ

➢      Kurucu balamir en parlak Atilla dönemidir

➢      Avrupa da kurulan ilk türk devleti

➢      Atilla  TANRININ KIRBACI CESUR KAVİMLERİN EFENDİSİ ve alman destanında ETZEL olarak tanınmaktadır.

➢      Uldız(ben güneşin battığı yere kadar her tarafı feth ederim) zamanında anadoluya ilk akınlar yapıldı

➢      Margos ve anatolius antlaşmalarını  batı roma ile yaptı

9.       GÖKTÜRK(KÖKTÜRK) DEVLETİ

➢      Kurucu bumin kağan en parlak dönem mukan kağandır

➢      Türk boylarını ikinci kez bir araya getirdi.

➢      Tapo kağan döneminde Budizm gündeme gelmişsede kabul görülmemiştir bu din

➢      Bizansa ilk resmi elçi gönderdiler

➢      Bugut yazıtları u devlete aittir

10.   KUTLUK  DEVLETİ

➢      Kutluk(ilteriş) kağan kurucusu en parlak dönem bilge kağandır

➢      Türk tarihinin ilk veziri(bismark almanlara göre) vezir tonyukuktur

➢      Uygur karluk ve basmillerin birleşmesi ile yıkıldı

➢      Yazıyı(Orhon alfabesi) ilk kullanan devlet

➢      Orta asya da en geniş sınırlara ulaşıldı

➢      Ergenekon ve bozkurt destanları vardır

                                

11.   UYGUR DEVLETİ

➢      Kurucu kutluk bilge kül kağan

➢      Böğü kağan döneminde din değiştirildi

➢      Uygur adı şahin sürati ile dolaşan ve hücum eden anlamı taşır arap kaynaklarında “DOKUZ OĞUZ”olarak geçer. Stupa adı verilen kubbeli tapınaklar inşa ettiler

➢      İlk başkent ötüken daha sonra ordu balıg(karabalgasun) oldu.

➢      İlk gök tanrı ınancından vazgeçen devlet

➢      İnanç değişikliğinden sonra hükümdarlarına AY TENGRİ denildi

➢      İlk yerleşik hayata geçen devlettir

➢      Türk tarihinin ilk şehirleri şehirlerin ismi balık’tır

➢      İlk kağıt ve matbaayı kullanan (hareketli yada tahtadan harfler)

➢      İlk yazılı hukuk kuralları

➢      TÜREYİŞ VE GÖÇ DESTANI bu devlete aittir

➢      Uygur alfabesi Soğd alfabesinden etkilenerek hazırlanmış

➢      Karabalgasun, sine uşi, moyen çur, taryat, suci yazıtlarını bıraktılar

➢      Orta oyunu türk üçgeni mimarisi bankacılık faaliyeti burda görüldü

12.   KARLUKLULAR

➢      Cengiz hana itaat eden ilk Müslüman devlettir

➢      Karahanlıların kurulmasında etkilidirler

➢      Talas savaşında Müslümanlara yardım ettiler

                                                          

                                                            13.   KIRGIZLAR

➢      Manas destanı yenisey yazıtları bu devlete ait.

➢      Orta asya da kurulan son türk devleti

➢      Cengiz hana itaat eden ilk türk devletidir.

             14.   AKHUNLAR(EFTALİKLER)

➢      Hindistanın kuzeyinde kuruldu.

➢      Mazdek isyanını bastırdılar

15.   SİBİRLER

16.   OĞUZLAR

➢      Kelime anlamı boy kabile anlamı vardır.

➢      En kalabalık boydur

17.   KİMEKLER

18.   MACARLAR

19.   BAŞKIRTLAR

20.   İSKİTLER(SAKALAR)

➢       Bilinen en büyük hükümdar Alper tungadır

➢      Tomris ilk türk kadın hükümdar

➢      Amazon adı verilen kadın savaşçılar

➢      Üzengiyi kullanan ilk devlet

➢      Atı evcilleştiren il boy

➢      Alper tunga ve şu destanları vardır

➢      Bozkırın kuyumcuları

➢      Pantolon ve kemer tokası kullanan ilk devlet

➢      Şehname de geçen Afresiyap Alper tungadır

NOTLAR

➢      Hicri (ay yılı) diğer bütün takvimler güneş yılı esas alınarak hazırlandı.

➢      Kağan olmadığı zaman kurultaya TAMGACI başkanlık eder.

➢       hükümdarlık sembollerinde ok hutbe berat yoktur İslamiyet öncesinde

➢      hükümdarlık ünvanlarında sultan melik  melikşah yok İslamiyet öncesinde

➢      DİYALOG YOLU olarak adlandırılan İPEK YOLU’dur

➢       orhun kitabelerin de TÜRK MEMLEKETLERİNİN YÜREĞİ ötükendir

➢      Keşif birliğine YELME DENİR.

➢      tarkan: subaşı: ordu komutanı

➢      türklerin tanıdığı ilk bitki YONCA ilk yetiştirdiği bitki DARI’dır

➢      İlk türk şairi APRIN ÇUR TİGİN

➢      Kutsal olduğu düşünülen nesne ONGUN’dur

➢      ALP türk topluluklarında derleyen toplayan savaşçı kahraman ideal insan tipi’dir

➢      KARGUY ilk türk devletlerinde gözetleme kulelerine verilen addır.

➢      Apatarkan vezir tonyukuktur

➢      Böri muhafız alayıdır