OSMANLI KÜLTÜR MEDENİYET

OSMANLI KÜLTÜR MEDENİYET

1. DEVLET YÖNETİMİ

Ø Osmanlı devleti yönetiminin oluşumunda eski türk gelenekleri, islam dini kuralları, hakim olunan bölgelerdeki yönetim anlayışı etkili olmuştur.

Ø Mutlak monarşi ile yönetildi.

OSMANLİ BAŞKENTLERİ

Ø Söğüt karacahisar bilecik(osman bey) bursa(orhan) iznik(orhan) edirne(1.murat) İstanbul(fatih)

A. PADİŞAH

Ø Halkı korumak, orduya komuta etmek, adalet sağlamak, huzur ve refahı sağlamak, kanunlara uygun ülkeyi yönetme

Ø Padişahın yetkileri şeri ve örfi hukuk kuralları tarafından sınırlandırılmıştır

Hükümdarlık ünvanları	Hükümdarlık sembolleri
Hakan padişah han Hüdavendigar bey sultan Gazi nasr hünkar halife(yavuz ilk)	Otağ(çadır) taht(örgin) sikke hutbe davul hilat çetr(şemsiye) sancak tuğ kılıç tuğra bayrak cülus bahşişi(fatihten sonra yasal) tıraz

PADİŞAH YETKİLERİ

A. YASAMA

1. FERMAN(BUYRUK): padişahın yazılı emirleri

2. TUĞRA: Padişahın imzasıdır.

3. ADALETNAME: halkın haklarının yönetene karşı korunduğu padişah belgesidir.

4. BERAT(İNHA)= atama belgesidir.

5. HATT-I HÜMAYUN: bizzat padişah tarafından yazılmış emirler

B. YÜRÜTME

Ø Yürütme yetkisini divan-ı hümayun aracılığı ile kullanmıştır.

Ø Fatih dönemine kadar padişah başkanlık etti daha sonra sadrazam başkanlık etti

C. YARGI

1. MÜSADERE SİSTEMİ: devletin gerekli gördüğü hallerde haksız kazanç sağlayan ya da elindeki yetkileri kötüye kullanan kişilerin mal varlığına el koyma hakkıdır. Sistemi getiren fatihtir. 2. Mahmut tanzimat fermanıyla bunu kaldırdı.

2. KULLUK HAKKI: padişah devşirme sistemi içerisindeki kişiler üzerinde öldürme hakkının bulunmasıdır. Tanzimat fermanı ile kalktı.

NOT: Osmanlı devletinde sefere son çıkan padişah 2. Mustafadır ordunun başında sefere çıkmayan ilk padişah 2. Selimdir.

NOT: Osmanlı devletinde HACCA giden tek şehzade CEM SULTAN’dır.

Ø Osmanlı devletinde SULTAN ünvanını kullanan ilk padişah ORHAN BEY’dir

Ø Cülus bahşişini ilkez dağıtan YILDIRIM BEYAZID yasal hale getiren FATİH’tir

Ø Osmanlı devletinede ilk HALİFE YAVUZ SULTAN SELİM’dir

B. OSMANLI DEVLETİNDE VERASET SİSTEMİ

OSMAN-ORHAN DÖNEMİ	Ülke hanedanın ortak malıdır
1MURAT	Ülke padişah ve oğullarının ortak malıdır. İlkez kardeş katli uygulandı.
FATİH SULTAN MEHMET	Ülke sadece padişahın malıdır kardeş katli yasal hale geldi KANUNİ ALİ OSMANİ ile
1.AHMET	Ekber ve erşet sistemi taht en büyük ve en akıllınıdır.

NOT: İlk Osmanlı kanunnamesi olan KANUNNAME-İ AL-İ OSMAN ile sancağa çıkma cülus bahşişi müsadere sistemi ve kardeş katli yasallaştı.

C. SANCAK SİSTEMİ

Ø Osmanlı devletinde padişahın erkek çocuklarına şehzade ya da çelebi denilmektedir.

Ø Osmanlı şehzadelerini sancaklarda LALA’lar yetiştirirdi.

Ø Sancak merkezleri: MANİSA(şehzadeler şehri) AMASYA TRABZON KÜTAHYA AYDIN KONYA ÇANKIRI KASTAMONU TEKE VE KEFE(kırımın güneyinde olan Anadolu dışındaki tek şehzade sancağıdır)

Ø Sancağa çıkma olayına son veren 3.MEHMET’tir.

Ø Sancağa çıkmadan tahta oturan 1.AHMET’tir.

D. MERKEZİ TEŞKİLAT

Ø Osmanlı merkezi teşkilat padişah saray ve divan-ı hümayundan oluşur.

1. SARAY TEŞKİLATI

Ø Osmanlı devletinde saray hem padişah ve özel hayatının geçirdiği yer hem de devlet işlerinin yürütüldüğü yerdir.

Ø TOPKAPI SARAYI devletin en uzun süre yönetildiği saraydır.

SARAYIN ADI	YAPTIRAN PADİŞAH	BULUNDUĞU YER	AVP. ETKİSİ
Bursa SARAYI(ilk saray)	ORHAN	BURSA	YOK
EDİRNE SARAYI	1.MURAT	EDİRNE	YOK
TOPKAPI SARAYI	FATİH	İSTANBUL	YOK
YILDIZ SARAYI	3.SELİM	İSTANBUL	VAR
DOLMABAHÇE SARAYI	ABDÜLMECİT	İSTANBUL	VAR
ÇIRAĞAN SARAYI	ABDÜLAZİZ	İSTANBUL	VAR
BEYLER BEYİ SARAYI	ABDÜLAZİZ	İSTANBUL	VAR

SARAYIN BÖLÜMLERİ

A. ENDERUN(İÇ SARAY)

Ø İdari yöneticilerin ve saray görevlilerin yetiştirildiği saray okuludur

Ø Devşirme sisteminin çocukları burda eğitim görür.

Ø Enderun ve birunu birbirine bağlayan bölüme BABÜ’S SAADE adı verilmiştir.

Ø 2.MAHMUT Enderun yerine MEKTEBİ MAARİF ADLİYE açıyor

B. BİRUN(DIŞ SARAY)

Ø Devlet işlerinin görüşüldüğü ve sarayın dış hizmetinden görevli olan personelin bulunduğu kısımdır.

Ø Padişahın resmi hayatı burda geçer

Ø KUBBEALTI vezirleri burada yer alır

C. HAREM(DARÜ’S SAADE)

Ø Padişahın ve ailesinin özel hayatını geçirdiği bölümdür.

Ø Sarayda padişah ve ailesinden başka hiç kimse ikamet edemez

Ø Haremin yöneticisine HAREM AĞASI denir

2. DİVANIHÜMAYUN

Ø Merkezi teşkilatın en önemli organıdır.

Ø Son söz padişaha ait olduğu için DANIŞMA MECLİSİDİR.

Ø Osmanlı devletinde devlet adamlarının padişaha bağlılık bildirmesine BİAT denilir.

Ø Yasama yürütme ve yargı organıdır.

Ø Divanı mezalim taşrada alınan kararların temyiz edildiği divandır

Ø Orhan bey döneminde kuruldu fatih dönemin başkanlığını sadrazama devredip KASR-I ADL kafesli bölmesinden divanı izlerdi.

Ø Divanı hümayun kanuni döneminde KUBBEMİŞİN(KUBBEALTI) adı verilen yerde toplanırdı.

Ø Divanda alınan kararlar HÜKÜM bu kararların kaydedildiği deftere MÜHİMME DEFTERİ denilirdi.

Ø 2. MAHMUT döneminde kaldırıldı yerine MECLİS-İ VÜKELA(NAZIRLIKLAR) oluşturuldu

A. DİVAN ÜYELERİ

Ø Seyfiye kalemiye ilmiye sınıfı olmak üzere 3 sınıf bulunmaktaydı.

1. SADRAZAM(VEZİRİAZAM)

Ø Padişahtan sonra en yetkili kişidir.

Ø Sadrazam olmanın şartı Türkçe bilmek ve türk olmaktı

Ø Padişahın mührünü taşır

Ø Üst düzey yöneticileri atama görevden alma ve denetleme yetkisine sahiptir

Ø Gerektiğinde SERDARI EKREM ünvanı ile ordulara komuta eder

Ø Sadrazamlık makamına PAŞA KAPISI(BABIALİ) denir

2. KUBBEALTI VEZİRLERİ

Ø Devlet işlerinde sadrazama yardımcı olur.

Ø Divan toplantıları sarayın KUBBEALTI’nda gerçekleşir

Ø Vezirler serasker olup orduya komutanlık yapabilirler

Ø Gerektiğinde valilik yapıp orduya komuta edebilirler.

3. KAZASKER(KADIASKER)

Ø Askeri davalardan eğitimden ve adaletten sorumludur.

Ø İlkez 1. Murat oluşturdu

Ø Tuttuğu defter RUZNAMÇE’dir

Ø İl kadı DURSUN FAKİH’tir

Ø Kazasker olabilmek için türk Müslüman ve medrese çıkışlı olmak zorunluluğu vardır

Ø Kadı ve müderrislerin ataması yapar, ancak İstanbul kadısını padişah bizzat kendisi yapar.

Ø Ordu ve yöneticiler arasındaki uyuşmazlığı çözen yargı kurumudur.

4. DEFTERDAR

Ø Devletin her türlü mali işlerinden sorumludur.

Ø Bütçe hazırlayıp parasal , işleri yürütür.

Ø Ulufe dağıtmak akçe değerini korumak hazinenin gelir gider hesabından sorumludur.

Ø Rumeli defterdarına BAŞ DEFTERDAR denilir.

5. NİŞANCI

Ø Tevkii yada TUĞRAİ isimleri ile de bilinir

Ø Devletin iç ve dış yazışmalarınad sorummludur.

Ø Tımar sisteminin başındaki adamdır.

Ø Padişahların mektuplarını beratlarını fermanlarını ve kanunnamelerini kaleme alır bu belgelere padişah imzası olan TUĞRA çekerdi

Ø Fethedilen toprakların kaydını TAHRİR DEFTERLERİNE kaydederdi

Ø TAHRİR DEFTERLERİ şifreli ve SİYAKAT yazısı ile kaydedilmiştir.

6. REİSÜLKÜTTAP

Ø Dış yazışmalardan sorumlu olan görevli idi .

Ø Önceleri NİŞANCININ yardımcısı iken 17 yy’da divan üyesi oldu.

7. ŞEYHÜLİSLAM(BAB-I MEŞİHAT)

Ø İlk şeyhül islam MOLLA FENARİ’dir.

Ø Fetva çıkarma yetkisi sadece ondadır.

Ø Divanın daimi üyesi değildir gerektiğinde alınan kararların dine uygun olup olmadığı konusunda kendisine başvurulurdu.

Ø İlmiye sınıfının başıdır. 17 yy’da daimi üyesi oldu.

Ø 2.mahmut döneminde ismi BAB-I MEŞİHAT ismi alır.

Ø Kanuni döneminde sadrazama eşit sayılmıştır.

Ø Ataması veya azletmesi PADİŞAHA aittir.

8. YENİÇERİ AĞASI

Ø Divanda alınan kararları yeniçerilere ulaştırır.

Ø Vezir rütbesine sahiplerse divan toplantılarına katılabilirlerdi

Ø İstanbul’un güvenliğinden sorumludur

9. KAPTANIDERYA(KAPUDAN PAŞA)

Ø Osmanlı deniz kubbetlerinin en üyük askeri ve mülki amiridir

Ø İlk divana katılan kaptanı derya BARBAROS HAYRETTİN PAŞA

Ø Kanuni döneminde divana üye olmuşlardır

Ø İlk kaptanı derya KARAMÜRSEL PAŞA

DİĞER DİVANLAR

1. AYAK DİVANI: olağanüstü zamanlarda toplanır

2. İKİNDİ DİVANI: divanda yarım kalan konuların görüşüldüğü divan

3. GALEBE DİVANI:elçilerin ve ulufe maaşlarının dağıtıldığı divandır.

4. CUMA DİVANI: örfi davaların dinlenmesi amacıyla toplanır

ÜLKE YÖNETİMİ

Osmanlı devleti idari bakımdan merkez taşra olmak üzere iki kısma ayrılmıştır

A. İSTANBUL YÖNETİMİ

SADRAZAM	İstanbulun genel düzeninden sorumludur
YENİÇERİ AĞASI	Şehrin güvenliğinden sorumludur. Geceleri güvenliği ASESBAŞI sağlardı
TAHT KADISI	Şehrin adalet işlerinden sorumludur
ŞEHREMİNİ	Şehrin bayındırlık ve belediye işlerinden sorumlu
MUHTESİP	Çarşı ve Pazar düzeninden sorumludur.
MİMARBAŞI	Şehrin mimar işlerinden sorumludur

B. TAŞRA TEŞKİLATI

Ø Taşra teşkilatının en büyük birimi EYALETTİR

İDARİ BİRİM	YÖNETİM	GÜVENLİK	ADALET
EYALET	BEYLERBEYİ	SUBAŞI	KADI
SANCAK	SANCAK	SUBAŞI	KADI
KAZA	KADI	SUBAŞI	KADI
KÖY	KÖY KETHÜDASI	YİĞİTBAŞI	KADI NAİBİ

NOT:1874 ten sonra eyaleti vali sancağı mutasarrıf kazayı kaymakam, NAHİYE müdür, köyü muhtar yönetti

C. OSMANLIDA EYALET SİSTEMİ

1. SALİYANESİZ(YILLIKSIZ)

Ø Tımar sistemi uygulanır

Ø ANADOLU RUMELİ KARAMAN SİVAS ERZURUM MUSUL HALEP ŞAM

2. SALİYANELİ(YILLIKLI)

Ø Tımar sitemi uygulanmaz. İLTİZAM SİSTEMİ uygulanır.

Ø MISIR BAĞDAT TUNUS CEZAYİR YEMEN TRABLUSGARP

3. İMTİYAZLI

Ø Ayrıcalıklıdır

Ø EFLAK BOĞDAN ERDEL KIRIM(vergi vermez.) HİCAZ(ne vergi ne asker yollar)

TAŞRA TEŞKİLATININ DİĞER GÖREVLİLERİ

MUHTESİP: çarşı ve pazarları denetler. Ayrıca kadıdan aldığı izinle fiyat belirler esnafın buna uymasını sağlar.

KAPAN EMİNİ: her birinde tek bir cins ticaret maddesinin toptan satışının yada dağıtımının yapıldığı kapalı Pazar yerlerine KAPAN HANI kapan emini bu yerlerden alınacak vergiyi ve tartımların adaletli yapılmasını sağlar.

BEYTÜ-L MAL EMİNİ: Kamu haklarını ve devletin çıkarlarını koruyan görevlilerdir.

BAC EMİNİ: şehir ve kasabalarda ticaret ve zanaat ile uğraşanlardan vergi toplayan kişidir

ASKERİ TEŞKİLAT

A. DENİZ KUVVETLERİ

Ø Osmanlıda ilk donanma ORHAN BEY döneminde yapıldı.

Ø Kerasioğulları ile ilk donanma KARAMÜRSEL de açıldı.

Ø 1. Beyazıt döneminde GELİBOLU’da tershane açıldı.

Ø En büyük tershane HALİÇ tershanesidir.

Ø Osmanlı döneminde donanma en parlak dönemini KANUNİ zamanında yaşadı. Bu dönemde kaptanı deryalık makamı kurumsallaştı.

Ø Osmanlıda divana katılan ilk kaptanı derya BARBAROS(HIZIR) HAYRETTİN PAŞA

Ø Donanma askerlerine LEVENT(AZAP) donanma komutanına REİS

Ø PİRİ REİS KİTABI BAHRİYA SEYDİ ALİ REİS MİRATÜL MEMALİK

B. EYALET ASKERLERİ

1. TIMARLI SİPAHİLER

Ø Ordunun en kalabalık ve en önemli bölümüdür.

Ø Tamamen türklerden oluşur.

Ø SAHİB-İ ARZ adı verilen tımar sahipleri gelirleri oranında CEBELÜ denilen asker beslemek zorundadır.

Ø 17 yy’ bozulmasıyla Osmanlı SEKBAN adı verilen ücretli asker alımına gitti.

2. VOYNUKLAR

Ø Hristiyan olup savaşta ordunun atlarına bakarlar

3. MORTOLOZLAR

Ø Akıncı Hristiyanlar. Sarp geçitlerin güvenliğinden sorumlu Hristiyan savaşçılar

4. CERAHORLAR

Ø Çadır kurarlar. Ordunun geçeceği yerlere yol açan siper kazan Hristiyanlardır

5. DERBENTÇİLER

Ø Köprü üzerindeki kapıları korur. Ticaret yolları üzerindeki geçitlerin güvenliğini sağlarlar

6. AKINCILAR

Ø Hafif süvari birlik keşif yaparlar

7. AZAPLAR

Ø Sınır kalelerin güvenliğini sağlayan bekar ve gönüllü askerler

8. YAYALAR

Ø Yol açmak siper kazmak top çekmek gibi görevleri vardır

9. MÜSELLEMLER

Ø Ordunun önünde giderek yol açmak köprü kurmak gibi görevleri vardır

C. KAPIKULU OCAĞI

Ø 1. Murat döneminde kuruldu. Maaşlı birlik olup padişaha bağlıdırlar

Ø Asker ihtiyacını ilk pençik sistemi daha sonra devşirme sistemi ile karşıladılar

1. KAPIKULU PİYADELERİ(YAYA BİRLİKLERİ)

ACEMİ OĞLANLAR	Yeniçeri ve diğer ocaklara asker yetiştirilen ocak
YENİÇERİ OCAĞI	Merkez ordusunun en önemli ve en kalabalık bölümüdür.acemiden yeniçeriye geçme KAPIYA ÇIKMA yada BEDERGAH adı verilmiştir. Sefer duaları GULBANK
CEBECİ OCAĞI	Silah yapım bakım ve onarım işlerinden sorumlu
TOPÇU OCAĞI	Top dökmek ve kullanmak
TOP ARABACILARI OCAĞI	Top taşımak savaşta manevra yapma
LAĞIMCI OCAĞI	Tünel hendek kazıp patlayıcı düşeme
HUMBARACI OCAĞI	Havan topu yapıp kullanırlar
BOSTANCI OCAĞI	Saray muhafızıdır

2.KAPIKULU SÜVARİLERİ(ATLI BİRLİKLER)

SİLAHTAR VE SİPAHİLER	Padişah çadırı ve padişahı korumakla görevli
GARİPLER	Hazineyi savaş araç gereçlerini korur
ULUFECİ	Savaş sırasında sancağı korur

TOPRAK SİSTEMİ

A. MİRİ ARAZİ

Ø Mülkiyeti devlete aittir. Satılamaz devredilemez kiralanamaz

Ø Kullanım hakkı miras bırakılabilir

Ø Kişiler bu topraklar üzerinde kiracı konumundadır.

1. DİRLİK ARAZİ

Ø Miri arazinin en önemli bölümüdür.

Ø Bu arazi üzerinden vergiler sipahi ve memurlara ödenir böylelikle devletin kasasından para çıkmaz

A. HAS

Ø Üst düzey devlet adamları ve hanedan üyelerine verilen topraklardır.

Ø Has sahipleri gelirleri oranda CEBELÜ asker beslemek zorundadır.

B. ZEAMET

Ø Orta düzey devlet adamlarına verilen topraklardır

Ø Zeamet sahipleri gelirleri oranda CEBELÜ asker beslemek zorundadır.

C. TIMAR

Ø Küçük dereceli devlet adamlarına verilen topraktır.

Ø Dirlik arazinin en önemli ve yaygın olan kısmıdır

2. MUKATAA

Ø Geliri doğrudan hazineye gider

Ø Bu toprakların geliri İLTİZAM sitemi ile toplanırdı. İhaleyi kazanana MÜLTEZİM denir

3. PAŞMAKLIK

Ø Geliri padişahın annesine eşine kardeşine gider

4. ARPALIK

Ø Üst düzey devlet görevlilerine emeklilik döneminde geçimleri sağlamak için verilen topraktır

5. MALİKANE

Ø Padişahın kendisine yakın olan bazı devlet adamlarına verdiği topraklardır.

6. YURTLUK

Ø Geliri sınır boylarındaki askerlere verilir.

7. OCAKLIK

Ø Geliri kale muhafızlarına tershane gider

8. VAKIF

Ø Geliri ilmi dini ve sosyal kurumlara ayrılan topraklar olup devlet buradan VERGİ almaz

Ø Vakıf yöneticilerine MÜTEVELLİ denir

B. MÜLK ARAZİLERİ

ÖŞRİ ARAZİ	Mülkiyeti Müslümanlara aittir. Arazi vergisi olarak resm-i çift ürün vergisi olarak öşür alınırdı
HARACİ ARAZİ	Mülkiyeti gayrimüslimlere aittir. Toprak vergisi olarak İSPENÇ ürün vergisi olarak HARAÇ öderdi.

TİCARET

1. DIŞ TİCARET

MENZİL TEŞKİLATI: ticaret yolları üzerinde taşımacılığın hızlı bir şekilde yapılmasına ve kervanların sefer yapmalarına olanak sağlayan teşkilattır.

DERBENT TEŞKİLATI: ticaret yolları üzerindeki geçitlerde güvenliği sağlar

MEKKARİ TARİFESİ: yolcu ve mal taşıma işlerini meslek edinen gruplara verilen isimdir

HACEGİ: uluslar arası ticaret yapan kişilerdir

2. İÇ TİCARET

Ø Osmanlı devletinde lonca teşkilatı bünyesine faaliyet gösteren her bir meslek grubuna HİRFET denir.

Ø Ürünlerin satış fiyatını belirlemek NARH KESMEK

Ø Dükkan açma ve çalışma iznine GEDİK BELGESİ

Ø Ustalık belgesi İCAZETNAME

Ø Üretim standartlarını belirleyen kurallara İHTİSAP KANUNLAR

Ø Esnafın uymakla yükümlü olduğu mesleki ilkelere FÜTÜVETNAME

Ø Loncalarda kalite kontrol uzmanı ve fiyatları belirleyen kişilere EHLİ HİBRE denir.

Ø Şeyhin yardımcuları kethüda yiğitbaşı ehl-i hibre

OSMANLI DEVLETİNDE PARA

Ø İlk bakır para OSMAN BEY

Ø İlk gümüş para ORHAN BEY

Ø İlk altın para FATİH

Ø İlk kağıt para(KAİME MUTEBERE) ABDÜLMECİT

OSMANLI DEVLETİNDE BANKACILIK

Ø BANK-I DERSA-ADET: Osmanlının ilk bankası

Ø BANK-İ OSMANİ: İngilizlerin girişimiyle açıldı. Fransanın ortaklığı sonucu BANK-I OSMAN-İ ŞAHANE ismini aldı

Ø MEMLEKET SANDIKLARI:çiftçiye kredi vermek amacıyla kuruldu ziraat bankasının temelini oluşturdu.

Ø ZİRAAT BANKASI:2. ABDÜLHAMİT tarafından açılan ilk milli bankamızdır.

Ø OSMANLI İTİBAR-I MİLLİ BANKASI: ittahatçılar açmıştır.

NOT:ilk para ayarlanması 16 yy da 3. MURAT tarafından gerçekleştirildi

OSMANLI DEVLETİNDE VERGİ SİTEMİ

A. ŞERİ VERGİLER

Ø Şeriat kuralları ile kuran-ı kerim ve sünnete dayanan vergilerdir

1. ÖŞÜR(AŞAR)

Ø Müslümanlardan alınan 10 da 1 oranındaki vergidir.

2. HARAÇ

Ø Gayrimüslimlerden alınan üretim karşılığı alınan vergidir

3. CİZYE

Ø Gayrimüslim erkeklerden askere gitmeme bedeli olarak alınan vergidir

B. ÖRFİ VERGİLER

1. Derbent: Yol geçit ve köprülerden alınan vergidir.

2. İhtisap : ticari işlemlerden alınan vergidir.(panayır vergisi)

3. Avarız: Olağanüstü zamanlarda alınan vergilerdir.

4. Mücerred: bekar çiftlerden alınan vergidir.

5. İspenç: gayrimüslimlerden alınan toprak vergisidir.

6. Adet-i ağnam: hayvan vergisidir(küçükbaş) konar göçerlerden alınır.

7. Çiftbozan: toprağını üst üste 3 yıl ekmeyenlerden alınır

8. Bac: çarşı ve Pazar esnafından alınırdı

9. Arasure: evlilik esnasında kız tarafının tımar sahibine ödediği vergidir.

10. Bennak: evli erkeklerden alınır

11. Ağıl: barınak vergisi

12. Bad-ı heva: kaynağı belli olmayan vergi

13. Çifthane: devlete ait toprakları sürdükleri alınan vergidir.

14. İltizam: ihale öncesi alınır.

15. Yave(kaçgun): kaybolan hayvanı devletin bulunması sırasında alınan vergi

16. Amediye: ithalattan alınan vergi

17. Cerime: dirlik topraklarında suç işleyenlerden alınan vergidir.

18. Reftiye: ihracattan alınan vergi

OSMANLI DEVLETİNDE HAZİNE

HAZİNE-İ AMİRE(DIŞ HAZİNE)= devletin tüm gelirlerinin toplandığı hazinedir.

HAZİNE-İ ENDERUN(İÇ HAZİNE)=olağanüstü durumlarda kullanılmak üzere oluşturulan hazine

CEB-İ HUMAYUN HAZİNESİ= mısır eyaleti gelirlerinin katıldığı ve padişahın kişisel tahsisatı anlamına gelir.

OSMANLI DEVLETİNİN EKONOMİDEKİ İLKELERİ

1. GELENEKÇİLİK

Ø Devletin sosyal ve siyasi dengesini bozacak değişimleri engellemesi

2. İAŞECİLİK

Ø Devletin halkın refahını devamlı kılmak için piyasada yeterli ve kaliteli mal bulundurması

3. FİSKALİZM

Ø Devletin hazine gelirlerinin yükseltilmesi giderlerin düşürülmesi

İLTİZAM SİSTEMİ

Ø Devlete ait gelirleri toplama hakkının açık artırma(ihale) yoluyla peşin paraya şahıslara kiralanmasıdır.

Ø Bu sistemin uygulandığı topraklara MUKATAA adı verilmiştir.

Ø Bu ihaleyi kazanan kişiye MÜLTEZİM denir

Ø Bu sistemin en önemli yararı devletin acil para ihtiyacını karşılamasıdır.

Ø Tanzimat ile birlikte kaldırıldı

Ø İltizamın ömür boyu verilmesine MALİKANE SİSTEMİ denir

Ø İltizam kaldırıldıktan sonra vergiyi toplayan görevliye MUHASSIL’dır

OSMANLI DEVLETİNDE HUKUK

Ø İlk Osmanlı kanunnamesi KANUNNAME-İ ALİ OSMANİ’dir

Ø Adalet işlerinden kazasker sorumludur.

Ø Osmanlı devletinde mahkemelerde alınan kararlar ŞERİYE SİCİLLERİ defterine kaydedilirdi.

Ø TEREKE DEFTERLERİ ailelerin genel bilgileri yer alırdı.

Ø Kadıların aldıkları kararların kanunlara uygun olup olmadığını ŞUHÜDÜ-L HAL denetlerdi

KADILARIN ÖZELLİKLERİ

Ø Devletten maaş almaz dava başı para alırlardı

Ø Ferman ve beratların halka ulaşmasını sağlar

Ø Halkın istek ve şikayetlerini divanıhumayuna bildirirdi.

Ø Vergi oranlarını noter vazifesi görür

Ø Belediye işlerini yürütür. Vakıfları denetler

OSMANLI DEVLETİNDE MAHKEMELER

ŞERİ MAHKEMELER: Müslümanlar arasındaki davalara bakardı

CEMAAT MAHKEMELERİ: gayrimüslimlerin davalarına bakardı

KONSOLOSLUK MAHKEMELERİ: elçilere bağlı çalışır yabancılara ait davalara bakar

NOT: tanzimattan sonra NİZAMİYE MAHKEMELERİ(cinayet ve ticaret gibi konulara bakar.8batı yasaları ile) TİCARET MAHKEMELERİ(Osmanlı vatandaşı ile yabancılar arasındaki anlaşmazlıklara bakar)

OSMANLI DEVLETİNİN TOPLUM YAPISI

Ø Yönetenler(askeri/beraya) ve yönetilenler(reaya/tebaa) olmak iki kısmı vardır

1. YÖNETENLER(BERAYA/ASKERİ)

Ø Divanda temsil edilen sınıftır

Ø Vergiden muhaftırlar. Burdakiler Müslüman olma şartı vardır

SEYFİYE/MÜLKİYE(umera(askeri idari)	İlmiye/ulema(eğitim din hukuk)	Kalemiye(ehli kalem
Sadrazam vezir	Şeyhülislam kazasker	Defterdar nişancı
Yeniçeri ağası kaptanı derya	Müderris kadı	Reisülküttap katip
Beylerbeyi sancak beyi	İmam vaiz	Memurlar
Subaşı sipahi	Müezzin kassam(vasiyetçi)	Eminler(kapan beytül mal

2. YÖNETİLENLER(REAYE/TEBAA)

Ø Divanı hümayunda temsil edilmeyen gruptur.

Ø Vergi verirler. Din ve mezhep esasına göre MİLLET SİSTEMİ adı verilen sisteme göre teşkilatlandı.

Ø Reaye dikey hareketliliğe bağlı olarak çalışıp yönetici sınıfına geçebilir

OSMANLI DEVLETİNDE EĞİTİM

1. SIBYAN MEKTEPLERİ

Ø Eğitim öğretimin ilk başmağıdır.

Ø Masrafları vakıflar tarafından karşılanır.

Ø Basit okuma yazma ve din eğitimi verilmiştir.

2. MEDRESELER

Ø Masraflar vakıflar tarafından karşılanırdı

Ø Din bilimlerinin yanı sıra pozitif bilimler eğitimi de verilmiştir

Ø İlk Osmanlı medresesi ORHAN BEY döneminde açılan İZNİK ORHANİYESİ ilk kadısı DAVUTU KAYSERİ

Ø SAHN-I SEMAN MEDRESELERİ fatih döneminde açıldı. TETİMME MEDRESESİ buraya öğrenci yetiştirir. günümüz ilahiyat fakültesidir

Ø SÜLEYMANİYE MEDRESELERİ kanuni döneminde çağın en önemli kurumlarıydı.

Ø Süleymeniye medreselerinde ilk tıp okulu olan DARÜL TIP yer almıştır

Ø Öğrencilere suhte sofu molla yada talebe denilir yükseköğretim düzeyindekilere ise danişment denilir

Ø Müderris yardımcılarına MUİD denir.

Ø Medrese bölümleri DARÜLKURRA(kuran ezberlenir) DARÜLHADİS(hadis araştırması) DARÜLHENDESE(pozitif bilimler verilir) DARÜLTIP(tıp alanında eğitim)

NOT: sancağa gönderilmeyen şehzadeler sarayın ŞİMŞİRLİK kısmında eğitim alırlar

NOT2: ilk yabancı okul Fransız okulu olan SAİNT BENOİT OKULU’dur

 Darülaceze: yoksullar veya düşkünler evi

Darüşşafaka: çocuk yurtları

Darüleytam: yetim yurdu

Darülbedayi: tiyatro

Darülelhan: konservatuar

Hilali Etfal: çocuk hastanesi

Vakıf gureba: kimsesizler hastanesi

Hilal-i ahmer: kızılay

Hilali ahtar: yeşilay

OSMANLI DEVLETİ BİLİM ADAMLARI

1. ALİ KUŞÇU

Ø Fatihin daveti üzerine iran’dan istanbul’a gelmiş ve fatih külliyesinin programını hazırlamış.

Ø sahnı semanda hocalık yaptı

Ø Osmanlıda matematiğin temelini attı

Ø İstanbulun enlem ve boylamını hesapladı.

Ø Fatih camisine güneş saati yaptı.

Ø Ayın haritasını çıkarmıştır(ayda bir yerin ismini verdi)

Ø En önemli eseri RİSALETÜ-L FETHİYE’dir

2. KADİZADE-İ RUMİ

Ø Matematikçi ve astronomdur

3. DAVUDU KAYSERİ

Ø Osmanlı devletinin ilk müderrisidir(

4. MOLLA FENARİ

Ø Osmanlı devletinin ilk şeyhülislamıdır

5. ALTUNİZADE

Ø Üroloji alanında çalışmalar yapmıştır

6. AKŞEMSETTİN

Ø Fatih sultan mehmet’in hocasıdır.

Ø Mikrobiyolojinim babasıdır.

Ø Mikroplarla uğramıştır.

7. AHİ ÇELEBİ

Ø Böbrek hastalıkları ile uğraştı

8. SABUNCUOĞLU ŞERAFETTİN

Ø Türk plastik cerrahisinin babasıdır.

Ø Deneysel farmakolojinin önderidir

9. SİNAN PAŞA

Ø Tazarruname ve nasihatname önemli eserleri arasındadır

10. PİRİ REİS

Ø İlk defa dünya haritasını çizdi ilk haritasını yavuza sundu

Ø Kitabı bahriye adlı eseri ile ünlendi

11. SEYDİ ALİ REİS

Ø Piri reisin idamından sonra hint deniz seferlerine çıkan komutandır

Ø Kitabı-l muhid(yön) miratül memalik(ülkelerin aynası) eserlerini yazdı

12. TAKİYUDDÜN MEHMET

Ø Osmanlıda ilkez rasathane kurmuştur.

Ø 3. Murat devrinde uğursuzluğu yüzünden rasathane yıkıldı.

Ø Otomatik makine üzerinde eseri vardır.

Ø Kadızade şemsettin fetvası yüzünden rasathane yıkıldı

13. EVLİYA ÇELEBİ

Ø Seyahatnameyi yazdı.

Ø Seyahat ya resullallah diyerek yola çıkmış

14. KATİP ÇELEBİ

Ø Keşfu zunun cihannüma eseri vardı

Ø Avrupa da HACI KALFA veya HACI HALİFE diye bilinir

Ø Bibliyograftır

15. HAZERFAN AHMET ÇELEBİ

Ø Osmanlı devletinden yapay kanat takıp uçuş denemesi yapan ilk insandır.

Ø Galata kulesinden üsküdara kadar uçmuştur

16. LAGARİ HASAN ÇELEBİ

Ø İlk roketle uçan kişidir

17. KOÇİ BEY

Ø Devletin durumu hakkındaki risalesini 4. MURAT’a sundu

18. NAİMA

Ø Osmalının ilk resmi vakanüvisti(tarihçi)’dir. Son tarihçi abdurrahman şeref efendidir.

19. ERZURUMLU İBRAHİM HAKKI

Ø Matematik astroloji ile uğraştı

Ø Marifetname adında ünlü bir eser yazdı

20. HUMBARACI AHMET

Ø Gerçek adı Conte de bonneval. Batıdan getirilen ilk teknik uzmandır.

Ø Humbara ocağını ıslah etti

21. AYAŞ ŞİFAİ

Ø Kadın doğum uzmanıdır

22. MARKO PAŞA

Ø Hekimdir . git derdini marko paşaya anlat deyiminin çıkmasını sağlamıştır.

23. MUSTAFA ÇELEBİ

Ø Tıbbıye i şahanenin başhekimliğini yaptı

Ø Behçet hastalığı ile ilgili araştırma yaptı

24. AHMET CEVDAT PAŞA

Ø Vakanüvistir. Tarihi Cevdet adıyla ünlenen kitabını sultan abdülmecite sundu.

Ø Kısası enbiya ve MECELLE’yi yazdı

25. MEHMET FATİH GÖKMEN

Ø Hem osm hemde türkiye cumhuriyetinde hicri takvimle ilgili çalışmalar yaptı

OSMANLI MİMARİ VE SANAT

A. MİMARİ

Ø Osmanlı döneminin ilk camisi orhan bey döneminden yapılan iznik hacı özbek camidir

Ø İlk külliye sinanettin Yusuf tarafından yapılan fatih külliyesidir.

Ø Osmanlı da ilk saray BURSA BEY SARAYI

Ø İlk medrese iznik orhaniyesidir

Ø En eski köşk ÇİNİLİ KÖŞK

MİMAR SİNAN

Ø İlk eseri HALEP’tedir

Ø Çıraklık eseri şehzade camii kalfalık eseri Süleymaniye camii ustalık eseri SELİMİYE CAMİİ’dir

Ø Bosna hersekte bulunan tarihi mostar köprüsü mimar sinanın öğren cisi MİMAR HAYRETTİN’e aittir.

Ø İlk altı minareli camii MİMAR SEDEFKAR MEHMET AĞA’nın yaptığı SULTAN AHMET CAMİİ(blue mosQue)

Ø Osmanlının ilk batı tarzında yaptığı cami NUR-U OSMANİYE CAMİİ

Ø Osmanlıda bizzat padişahların yaptırdığı veya padişah isimleri ile başlayan camilere SELATİN CAMİİler dir

B. SANAT

1. HAT

Ø Güze yazma sanatıdır

Ø Amasyalı şeyh Hamdullah(hattaların kıblesi) mustafa rakım efendi hafız osman Ahmet akşemsettin karahisari kazasker mustafa izzet

2. . MİNYATÜR

Ø Uğraşana NAKKAŞ denir.Resmin yerini almıştır.Perspektif kurallarına uyulmayan ve içindeki insani figürlerin boyutlarını statüye göre değişen sanat dalıdır.

Ø en önemli nakkaşlar MATRAKÇI NASUH (XVI),NAKKAŞ ,LEVNİ(XVIII),NAKKAŞ SİNAN BEY (Gül koklayan Fatih )

3. Tezhip

Ø kitap süsleme sanatıdır.Uğraşana Müzehhip denir

4. Resim:

Ø Portresini yaptıran ilk padişah F.S.M tir(İtalyan sanatçı bellini yaptı)

Ø 2.Mahmut ise portresini devlet dairelerine astırdı 

Ø Osmanlıda ilk resim sergisin ŞEKER AHMET PAŞA açtı

Ø KAPLUMBAĞA TERBİYECİSİ ve SİLAH TACİRLER tabloları ile ise OSMAN HAMDİ BEY (müzecilik)ünlendi. Ayrıca ilk arkeologtur

5. MÜZİK

Ø ITRİ (XVII YY SONU XVIII BAŞI),DEDE EFENDİ,TAMBURİ CEMİL BEY ünlü bestekarlardır  Osmanlı da batı tarzı müzik dersi alan ilk padişah SULTAN ABDÜLMECİT tir.

6. KALEMİÇİ:

Ø sadece mimaride kullanılır

7. ÇİNİCİLİK:

Ø İstanbul,İznik,Bursa ve Kütahya önemli Çini merkezleridir

8. YAZI DİL VE EDEBİYATI

Ø SÖZLÜ EDEBİYAT:Karacaoğlan (17.yy),Dadaloğlu,Köroğlu önemli sözlü edebiyatçılarıdır.

Ø YAZILI EDEBİYAT :Baki,Nebi,Nabi,Nefi(17.yy sihamı kaza (kaza okları),Fuzuli(leyla ile mecnun),Nedim(lale devri şairi) **MATRAKÇI NASUH :BEYAN-I MENAZİL-İ SEFER-İ IRAKEYN

NOTLAR

Ø Heykelini yaptıran ABDÜLAZİZdir

Ø Batı tarzında müzik dersi alan ABDÜLMECİTTİR.

Ø İlk Osmanlı mizah dergisi DİYOJEN

Ø Beylerbeyi ve sancakbeyin vekil olarak gönderdikleri kişilere MÜTESELLİM denir

Ø EYÜP SULTAN cülus törenlerinin düzenlendiği ve padişahların kılıç kuşanıp at bindiği yerdir

Ø SEYFİYE sınıfı padişahın yürütme koludur

Ø Anadolu da İlk demir yolu İZMİR AYDIN arsıdır

Ø Divan üyelerinin elçileri kabul ettikleri oda ARZ odasıdır

Ø MAARİF UMUMİYE NEZARETİ günümüz milli eğitim bakanlığıdır

Ø Reaya ve tebaa yönetilen beraya yöneten sınıfır

Ø Saderet kethüdası DAHİLİYE NEZARETİne dönüşmüştür